Podmiot leczniczy – jakie ma obowiązki i czym różni się od indywidualnej praktyki lekarskiej?

Pojęcia „podmiot leczniczy” i „praktyka lekarska”, choć potocznie używane zamiennie, znaczą coś innego. Dotyczy to zarówno ich statusu prawnego, obowiązków, jak i usług, które mogą wykonywać, Jak dokładnie działa podmiot leczniczy i co warto wiedzieć na ten temat?

Podmiot leczniczy – definicja

Zgodnie z Ustawą o działalności leczniczej, artykuł 4, podmiotem leczniczym jest jednostka organizacyjna lub osoba fizyczna, która prowadzi działalność medyczną związaną z poprawą zdrowia pacjentów. To:

• Przedsiębiorcy w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (Dz. U. z 2024 r. poz. 236, 1222 i 1871 oraz z 2025 r. poz. 222) we wszelkich formach przewidzianych dla wykonywania działalności gospodarczej.

• Samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej.

• Jednostki budżetowe posiadające w strukturze organizacyjnej ambulatorium, ambulatorium z izbą chorych lub lekarza, pielęgniarkę lub położną podstawowej opieki zdrowotnej.

• Instytuty badawcze, a także fundacje i stowarzyszenia, których celem statutowym jest wykonywanie zadań w zakresie ochrony zdrowia i których statut dopuszcza prowadzenie działalności leczniczej.

Zasadniczo działalność podmiotu leczniczego może obejmować:

• udzielanie świadczeń zdrowotnych (diagnozowanie, leczenie, pielęgnacja),
• promocję zdrowia oraz realizację zadań dydaktycznych,
• realizację zadań badawczych związanych z ochroną zdrowia.

Podmiot leczniczy a indywidualna praktyka – różnice

Podmiot leczniczy to organizacja, która w ramach swojej struktury prowadzi działalność medyczną. Co istotne, może prowadzić taką działalność za pośrednictwem innych osób zatrudnionych lub współpracujących w ramach tzw. zakładu leczniczego (specjalnie wydzielonej jednostki).

Z kolei indywidualna praktyka lekarska zobowiązuje lekarza do osobistego wykonywania usług medycznych. W tej sytuacji nie może on wyznaczyć osobnej jednostki organizacyjnej lub wykonywać usług za pośrednictwem innych podmiotów. Indywidualna praktyka dotyczy lekarzy, ale też innych zawodów związanych z ochroną zdrowia (pielęgniarz, fizjoterapeuta czy stomatolog).

Podmiot leczniczy a zakład leczniczy

Podmiot leczniczy to dość szerokie pojęcie – jest podmiotem prawnym (osobą fizyczną lub prawną), który prowadzi działalność leczniczą. Nie musi udzielać świadczeń medycznych osobiście/bezpośrednio, może zatrudnić w tym celu uprawniony personel. 

Z kolei zakład leczniczy to wyodrębniona organizacyjnie część podmiotu leczniczego. Innymi słowy, to jednostka lokalna, w której realizowana jest działalność lecznicza (np. klinika, przychodnia, gabinet). Innymi słowy, to miejsce świadczenia usług medycznych z własnym adresem i personelem. Każdy podmiot leczniczy powinien mieć wydzielony przynajmniej jeden taki zakład.

Co to jest przedsiębiorstwo podmiotu leczniczego?

Pojęcie „przedsiębiorstwo podmiotu leczniczego” jest używane od 2011 roku, w praktyce zastępując pojęcie NZOZ (niepubliczny zakład opieki zdrowotnej). Wtedy to zmieniono strukturę organizacyjną takich placówek, wprowadzając definicję podmiotu leczniczego. Podmiot ten prowadzi przedsiębiorstwo podmiotu leczniczego (lub innej działalność w innej formie przewidzianej prawem).

Czym w praktyce różni się zakład leczniczy od przedsiębiorstwa podmiotu leczniczego? Najważniejsze cechy zestawiliśmy w tabeli: 

Kto może prowadzić podmiot leczniczy?

Aby prowadzić podmiot leczniczy, nie trzeba być przedstawicielem zawodu medycznego – może to zrobić każdy przedsiębiorca. Jednak świadczenia zdrowotne dla pacjentów muszą prowadzić specjaliści z uprawnieniami. 

W przypadku indywidualnej praktyki lekarskiej działalność może być prowadzona wyłącznie przez osoby wykonujące zawody medyczne, które posiadają prawo wykonywania zawodu i nie mają ograniczeń w tym zakresie (np. zawieszenia czy pozbawienia uprawnień).

Prawa i obowiązki podmiotu leczniczego

Wśród najważniejszych obowiązków możemy wymienić:

• Konieczność zapewnienia warunków do świadczenia usług medycznych – zarówno w kwestii lokalu jak i sprzętu, dostosowania działalności do przepisów sanitarnych.
• Dopilnowanie, aby świadczeń medycznych udzielały wyłącznie osoby z odpowiednimi uprawnieniami.
• Prowadzenie dokumentacji wymaganej przepisami, zgodnymi ze standardami Ministerstwa Zdrowia czy NFZ).
• Posiadanie aktualnej umowy ubezpieczenia OC, która obejmujące szkody będące następstwem udzielania świadczeń zdrowotnych lub też ich zaniechania.
• Jasne informowanie o zakresie świadczonych usług i innych zasadach.

Podmiot leczniczy ma obowiązek udzielić natychmiastowej pomocy każdej osobie, która jest w stanie zagrożenia życia lub zdrowia. Z kolei prawa podmiotu leczniczego to między innymi możliwość świadczenia usług medycznych, prawo do zatrudniania personelu medycznego czy ustalanie regulaminu wewnętrznego.

Podmiot leczniczy – księgowość

Podobne jak w przypadku każdej działalności gospodarczej, obowiązki księgowe zależą od rodzaju tej działalności i formy opodatkowania – co reguluje Ustawa o rachunkowości.

Przeczytaj więcej: Jaka forma opodatkowania dla lekarza?

Ponieważ podmioty lecznicze to zwykle większe przedsiębiorstwa, które funkcjonują jako spółki (akcyjne, z ograniczoną odpowiedzialnością, komandytowe, jawne), obwiązuje je pełna księgowość. Jednoosobowe działalności (w tym indywidualna praktyka lekarska) ma prawo prowadzić księgowość uproszczoną. Jednocześnie niezależnie od formy prawnej, każda działalność, która przekroczy określony limit przychodów (w 2025 roku to równowartość dwóch milionów euro), jest zobowiązana do prowadzenia pełnej księgowości.

Specyfika księgowości podmiotów leczniczych

Rachunkowość podmiotu leczniczego jest rachunkowością specyficzną – wymaga uwzględnienia czynników charakterystycznych dla branży ochrony zdrowia. To między innymi:

• Stosowanie tzw. standardu rachunku kosztów – co obejmuje między innymi dokładną ewidencję kosztów z ich klasyfikowaniem ze względu na miejsce powstawania i rodzaj. Należy prowadzić ewidencję pozwalającą na transparentność w zakresie wydawania środków publicznych.
• Dostosowanie dokumentacji do wymogów NFZ i Ministerstwa Zdrowia (obejmuje to na przykład prawidłowe oznaczanie faktur i ewidencjonowania wydatków)
• Określanie kosztów usług medycznych na potrzeby rozliczeń z NFZ.
• Sporządzanie sprawozdań finansowych i raportów, które będą zgodne z przepisami i specyfiką działalności medycznej (NFZ, GUS, System Informacji Medycznej).

Przeczytaj także: Jak rozliczyć kontrakt z NFZ, prowadząc prywatną praktykę lekarską? 

Podmioty lecznicze, podobnie jak inne działalności gospodarcze, obejmuje obowiązek rzetelnego prowadzenia ewidencji finansowej, tzn. w sposób kompletny, prawdziwy, systematyczny i zgodny z obowiązującymi przepisami prawa – o czym mówi Ustawa o rachunkowości.

W kontekście działalności medycznej istotne jest także rozliczenie podatku VAT (niektóre usługi i procedury są z niego zwolnione lub objęte niższą stawką) oraz obowiązki związane z zabezpieczeniem danych osobowych.

Przeczytaj więcej: Lekarze a VAT – zwolnienie VAT dla zawodów medycznych

Podmiot leczniczy czy praktyka lekarska? Którą opcję wybrać?

Lekarz może być zatrudniony na umowę o pracę w podmiocie leczniczym. Wtedy przysługują mu wszystkie prawa (ale także obowiązki) pracownika etatowego (świadczącego pracę). Jedną z zalet takiego rozwiązania jest mniejsza odpowiedzialność niż w przypadku prowadzenia własnej działalności. Za ewentualne konsekwencje błędu medycznego odpowiada pracodawca. Jednocześnie podmiot leczniczy może dochodzić – po wypłacie ewentualnego odszkodowania pacjentowi – odszkodowania od samego lekarza.

Z kolei indywidualna praktyka oznacza pełną odpowiedzialność lekarza za ewentualne błędy medyczne. Lekarza-przedsiębiorcy nie chronią również przepisy prawa pracy. W zamian jednak on jest bardziej niezależny – nie ma obowiązku dostosowywać się do wymogów pracodawcy, np. w zakresie godzin pełnienia obowiązków.

Przeczytaj także:

• Indywidualna praktyka lekarska – jak założyć gabinet lekarski?
• Kontrakt lekarski – kiedy się opłaca, jakie są jego wady i zalety?